Dywizje Radzieckie (ZSRR, Cold War)

Dzisiaj dla odmiany coś z drugiej strony żelaznej kurtyny - także mój stary arykuł z Wargaming Zone (nieznacznie zmodyfikowany) :) Aby obejrzeć cały artykuł, kliknij "czytaj więcej" pod obrazkiem.

Radziecka doktryna użycia wojsk pancernych ukształtowała się pod wpływem doświadczeń II wojny światowej. Czołgi, szczególnie w końcowym okresie wojny, używane były nie jako wyspecjalizowana broń, ale jako uniwersalne narzędzie do prowadzenia działań zbrojnych. Walki prowadzone w niesprzyjających warunkach (np. w terenie zabudowanym), bez właściwego wsparcia ze strony innych broni oraz przy widocznym spadku wyszkolenia załóg i dowódców, doprowadziły w rezultacie do gigantycznych strat. W samej tylko tzw. Operacji Berlińskiej, utracono prawie 2 tys. wozów bojowych. Niemniej wyżsi dowódcy radzieccy wyszli z wojny z przekonaniem, że wygrywa ta strona, która ma więcej czołgów.

W okresie późniejszym po wejściu do uzbrojenia broni jądrowej uznano wojska pancerne za jedyne zdolne do prowadzenia efektywnych działań w warunkach użycia broni masowego rażenia. I tym razem, licząc się z ogromnymi stratami, starano się wyprodukować i wcielić do armii jak największą liczbę wozów bojowych, jeszcze w okresie poprzedzającym rozpoczęcie spodziewanych działań wojennych – wiedząc, że po wybuchu wojny dodatkowa produkcja, po uderzeniu przeciwnika w zaplecze przemysłowe, nie będzie już możliwa.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku zaczęła być widoczna różnica techniczna pomiędzy sprzętem pancernym produkowanym przez ZSRR, a jego przeciwników z NATO. Było to spowodowane opóźnieniami w rozwoju pewnych technologii elektronicznych i informatycznych. Z drugiej strony doświadczenie i poziom technologii stosowanych w ZSRR w przemyśle stalowym i metalurgii nie miało sobie równych w świecie.

Rosjanie i tym razem postawili na ilość, a nie na jakość (w przeciwieństwie do państw zrzeszonych w NATO). Zaniedbano rozwój broni towarzyszących (m.in. przeciwpancernych pocisków kierowanych, śmigłowców bojowych, samolotów szturmowych, broni precyzyjnej), a także wprowadzania najnowszych technologii do wyposażenia produkowanych czołgów (termowizyjne systemy celownicze, cyfrowe przeliczniki balistyczne, postawiono na pancerz reaktywny, zamiast poszukiwać nowych rozwiązań w zakresie pancerza kompozytowego itp.).

Ponadto utrzymywanie ogromnych ilości starzejącego się sprzętu powodowało, że każda, nawet najmniejsza jego modernizacja pociągała za sobą kosmiczne koszty. Co prawda z kosztami nikt tam się nie liczył i to w każdej dziedzinie – co jak wiemy doprowadziło w rezultacie (na szczęście dla Nas) do upadku całego systemu.

Radzieckie wojska pancerne

Zachodnie źródła zawsze miały problem w ocenie liczebności i struktury radzieckich wojsk pancernych. W 1965 roku liczbę czołgów oceniano na 30,5 tys. szt., a do 1975 roku szacunki wzrosły do 42 tys. szt. Z tej liczby na Zachodnim Teatrze Działań Wojennych, obejmującym Zachodni (NRD, Polska, Czechosłowacja, Nadbałtycki OW [Okręg Wojskowy – przyp. red.] Przykarpacki OW, Białoruski OW i Flota Bałtycka) oraz Południowo-Zachodni (Węgry, Rumunia, Bułgaria, Kijowski OW, Odeski OW, Południowy OW) Kierunki Działań Wojennych, było skoncentrowanych w 1975 r. ponad 19 tys. czołgów. W latach późniejszych, obejmujących kolejną eskalację zbrojeń konwencjonalnych, liczba radzieckich czołgów gwałtownie rosła. W 1978 roku było już ich około 50 tys. Większość z nich (w tym prawie wszystkie najnowocześniejsze) zgromadzono na terenie Europy, na innych kierunkach (głównie na „gorącej” granicy z Chinami) pozostawiając mniej liczne siły.

W październiku 1990 roku, w związku z podpisaniem Porozumienia o Ograniczeniu Zbrojeń Konwencjonalnych w Europie, ZSRR przyznało się do posiadania na swoim europejskim terytorium oraz w bazach rozlokowanych na terytoriach państw byłego Układu Warszawskiego ponad 60 tys. czołgów (trzeba dodać, że dostępne dane są mocno niespójne i podane poniżej wartości są jedną z możliwych interpretacji tych informacji):

- 17 176 szt. stanowiły czołgi T-80 w następujących wersjach:
T-80 (305 szt.),
T-80B (12 806 szt.),
T-80BK (826 szt.),
T-80BW (2 326 szt.),
T-80BWK (90 szt.)
T-80U (823 szt.),

- 14 023 szt. stanowiły czołgi T-72 w następujących wersjach:
T-72 (3 855 szt.),
T-72K (179 szt.),
T-72A (2 501 szt.),
T-72AK (124 szt.),
T-72B (3 360 szt.),
T-72BK (119 szt.),
T-72B1 (3 657 szt.),
T-72B1K (228 szt.),

- 12 581 szt. stanowiły czołgi T-64 w następujących wersjach:
T-64 (1 730 szt.),
T-64A (3 881 szt.),
T-64AK (784 szt.),
T-64B (4 391 szt.),
T-64BU (475 szt.),
T-64B1 (1 242 szt.),
T-64B1K (57 szt.),
T-64BWK21 szt.),

- 5 190 szt. stanowiły czołgi T-62 w następujących wersjach:
T-62 (3 919 szt.),
T-62K (270 szt.),
T-62M (477 szt.),
T-62MK (6 szt.),
T-62M1 (180 szt.),

- 3 683 szt. stanowiły czołgi T-54 w następujących wersjach:
T-54 (523 szt.),
T-54K (2 szt.),
T-54W (1 771 szt.),
T-54WK (58 szt.),
T-54M (1 275 szt.),
T-54MK (54 szt.),

- 7 508 szt. stanowiły czołgi T-55 w następujących wersjach:
T-55 (1 167 szt.),
T-55K (153 szt.),
T-55A (2 231 szt.),
T-55AD (650 szt.),
T-55AK (180 szt.),
T-55AM (260 szt.),
T-55AMD (63 szt.),
T-55AMK (3 szt.),
T-55M (2 762 szt.),
T-55MK (33 szt.),
T-55MUK (6 szt.),

- 1 372 szt. stanowiły czołgi PT-76.

Warto podkreślić, że sprawne technicznie, lecz wycofane ze służby starsze wersje czołgów (T-55, T-54, T-62, T-10, IS-2, IS-3, IS-4, T-34/85, PT-76) nie „szły na żyletki”, ale były konserwowane w składnicach sprzętu, ulokowanych głównie w Rosji za Uralem oraz w Kazachstanie. W związku z tym ZSRR posiadał niezwykle duże rezerwy sprzętu, pozwalające w krótkim czasie, po powołaniu pod broń rezerwistów, rozwinąć dodatkowe dywizje pancerne i strzelców zmotoryzowanych. Oczywiście poziom wyszkolenia i zgrania bojowego pododdziałów oraz morale takich dywizji był znacznie niższy niż dywizji pełnoetatowych lub choćby skadrowanych. Zresztą przewidziano dla nich drugoplanowe kierunki działań albo rolę typowego ”mięsa armatniego” mającego swoją przewagą liczebną zdusić opór przeciwnika, nie licząc się zupełnie ze stratami. Swoją drogą zawsze ciekawiło mnie, jak wyglądałoby starcie radzieckiej dywizji pancernej uzbrojonej według standardów z lat sześćdziesiątych lub siedemdziesiątych z oddziałami wyposażonymi w Abramsy lub Leopardy 2.

Struktura i uzbrojenie Dywizji Pancernej

Dywizje Pancerne były formowane według etatu A (dywizja dobrze wyposażona i posiadająca pełen stan osobowy) oraz etatów B, W i G – różniących się poziomem skadrowania. Ponadto dywizje różniły się pomiędzy sobą posiadanym sprzętem oraz liczbą i składem przydzielonych oddziałów. Upraszczając można powiedzieć, że w Armii Czerwonej nie było dwóch takich samych dywizji – dlatego podana poniżej struktura może być traktowana jedynie jako wzorcowa (chociaż odchylenia od niej, szczególnie „na stopie wojennej” nie powinny być duże). Dywizje posiadające etat A stacjonowały głównie na terytorium NRD i innych państw Układu Warszawskiego, natomiast pozostałe jednostki na terytorium ZSRR. Podobnie najnowocześniejszy sprzęt pozostawał w pełnej gotowości bojowej na terenie radzieckich baz wojskowych w NRD, natomiast starsze generacje uzbrojenia były wykorzystywane do celów szkoleniowych głównie w dywizjach znajdujących się na terytorium ZSRR.

Według danych zachodnich, pod koniec lat osiemdziesiątych ZSRR posiadał 32 dywizje etatowe pancerne i nieznaną liczbę dywizji skadrowanych.

W skład Dywizji Pancernej wchodziły cztery pułki: trzy pancerne i jeden strzelców zmechanizowanych oraz następujące pododdziały wsparcia:
Batalion Rozpoznawczy,

Pułk Artylerii Samobieżnej,
Pułk Przeciwlotniczy,
Samodzielny Batalion Saperów,
Samodzielny Batalion Łączności,
Samodzielny Batalion Remontowy.
(a w niektórych dywizjach istniały takie ponadetatowe jednostki jak: Samodzielny Dywizjon Dział Bezodrzutowych lub Samodzielny Dywizjon Rakietowy).

W latach osiemdziesiątych w skład uzbrojenia przykładowej dywizji wchodziło m.in.:
326 czołgów (T-80, T-72, T-64, T-62, T-54/55 – w zależności od kategorii dywizji),
228 BWP (BMP1, BMP-2),
19 BRDM-1 (BRDM-2U),
29 BRDM-2,
48 2S3 Akacja,
96 2S1 Goździk,
24 BM-21 Grad,
4 wyrzutnie rakietowe Toczka (Scud B, Łuna M)
9 9P148 Konkurs (lub inne ppk),
20 2P25 Kub,
16 9A34-9A35 Strzała 10,
16 ZSU-23-4 Sziłka.

Pułk Pancerny liczył według etatu: 162 oficerów, 100 chorążych, 270 podoficerów i 895 żołnierzy. W jego skład wchodziły następujące pododdziały:
dowództwo,
pluton dowodzenia,
trzy bataliony pancerne,
batalion strzelców zmechanizowanych,
dywizjon haubic samobieżnych,
dywizjon przeciwlotniczy,
kompania rozpoznawcza,
kompania łączności,
kompania saperów,
kompania kwatermistrzowska,
kompania remontowa,
pluton rozpoznania skażeń.

Posiadał następujące uzbrojenie:
90 czołgów (T-80, T-72, T-64, T-62, T-54/55)
4 czołgi dowodzenia,
46 bojowych wozów piechoty (BMP-1, BMP-2),
5 wozów dowodzenia (BMP-KSz),
2 transportery (BTR),
2 wozy rozp. dowodzenia (BRDM-2U, BRDM-1K),
8 wozów rozp. (BRDM-2, BRDM-1),
4 zestawy plot. 9A34-9A35 Strzała 10 (wcześniej Strzała 1),
4 sam. dz. plot. (ZSU-23-4 Sziłka, 2S6 2K22 Tunguska, wcześniej ZSU-57-2),
18 dział samob. (2S1 Goździk, 2S3 Akacja, w dywizjach II rzutu także haubice holowane np. D-30),
5 samochodów terenowych,
108 samochodów ciężarowych,
105 samochodów specjalnych,
8 ciągników gąsienicowych,
27 transporterów gąsienicowych (MT-LB, BTR-50).

Batalion Pancerny miał na uzbrojeniu 31 czołgów i składał się z:
dowództwa (1 czołg, 1 sam terenowy GAZ lub UAZ),
trzech kompanii czołgów (po 10 czołgów),
plut technicznego (1 BTR, 1 ciągnik gąsienicowy, 6 sam ciężar, 3 sam specjalne),
plut łączności.

Batalion Strzelców Zmechanizowanych (na początku lat dziewięćdziesiątych) posiadał 571 żołnierzy i miał na uzbrojeniu m.in.:
49 BWP (BMP-1, BMP-2),
9 moździerzy 120mm,
6 ppk (AT-4, AT-7),
32 granatniki ppanc (RPG-7),
18 granatników automatycznych ASG-17),
64 karabiny maszynowe (RPK, PKM),
9 karabinków snajperskich (SWD).

W jego skład wchodziły następujące pododdziały:
dowództwo,
trzy kompanie strzelców zmechanizowanych,
kompania moździerzy,
pluton rozpoznawczy,
pluton plot. (Strzała lub Igła)
pluton saperów,
pluton ppanc (ppk),
pluton łączności,
pluton techniczny.

Pułk Strzelców Zmechanizowanych miał etatowo 168 oficerów, 86 chorążych, 374 podoficerów, 1272 żołnierzy i składał się z:
dowództwa,
kompanii dowodzenia (4 BRDM-2U, 4 sam teren, 4 sam cięż),
trzech batalionów strzelców zmechanizowanych,
batalionu pancernego,
baterii moździerzy,
plutonu łączności,
dywizjonu artylerii (2S1, 2S3 lub haubice holowane 122mm np. D-30, M-30),
dywizjonu plot. (4 zestawy plot. 9A34-9A35 Strzała 10 (wcześniej Strzała 1),4 sam. dz. plot. (ZSU-23-4 Sziłka, 2S6 2K22 Tunguska, wcześniej ZSU-57-2),
dywizjonu ppanc. (9 BRDM z ppk lub działa ppanc holowane 100mm)
plutonu rozpoznania skażeń.

Pułk Artylerii Samobieżnej posiadał:

dowództwo,

dwa dywizjony haubic samobieżnych 2S1,

dywizjon haubic samobieżnych 2S3,

dywizjon artylerii rakietowej BM-21,

dywizjon rakiet taktycznych FROG7/SS21.

Pułk Przeciwlotniczy posiadał na wyposażeniu 20 wyrzutni SA-6 lub SA-8, zgrupowanych w czterech dywizjonach.

Batalion Rozpoznawczy składał się następujących pododdziałów:
dowództwa (2 BRDM-2U),
dwóch kompanii rozpoznawczych (po 13 BRDM-2),
pancernej kompanii rozpoznawczej (10 czołgów średnich lub PT-76B lub BMR).

Batalion Saperów posiadał następujące uzbrojenie:
9 BTR,
14 ciągników gąsienicowych,
6 amfibii gąsienicowych (K-61),
3 pojazdy rozminowywania PMR-3,
4 trały PT-55,
1 pojazd rozminowywania DIM,
1 urządzenia do kopania okopów BTM,
2 spychacze,
2 dźwigi,
6 mostów MTU,
1 samochód terenowy,
46 samochodów ciężarowych,
13 samochodów specjalnych,
10 radiostacji,
4 rkm.

Batalion Łączności liczył 21 oficerów, 45 podoficerów, 159 żołnierzy i składał się z:
dowództwa,
kompanii radio,
kompanii telefoniczno-telegraficznej,
2 plutonów łączności,
plutonu technicznego,
plutonu kwatermistrzowskiego.

Batalion posiadał następujące uzbrojenie:
2 wozy dowodzenia (BTR-50PU),
2 transportery (BTR),
zestaw radiostacji,
4 sam terenowe,
14 sam ciężarowych,
25 sam specjalnych

Dywizja Strzelców Zmotoryzowanych miała podobną strukturę - z tym, że składała się z trzech pułków strzelców zmotoryzowanych oraz jednego pułku pancernego. Posiadała też dodatkowe wzmocnienie w postaci samodzielnego bataliony pancernego (5 kompanii czołgów) i samodzielnego dywizjonu przeciwpancernego w składzie:

dwie kompanie dz.ppanc T12  holowanych przez MTLB,

kompania BRDM z wyrz. PPK.

Na poziomie armii występowały też wzmocnienia w postaci:

Samodzielnych Pułków Artylerii (3 dywizjony np. 2S5 i BM27) oraz Brygad Przeciwlotniczych (3 dywizjony np. SA-4).